Prof.Dr. Mustafa Kaymakçı yazdı…
Mahfi Eğilmez kaleme aldığı “Küresel Finans Krizi (Piyasa İktisadının Eleştirisi)” isimli kitabında, Türkiye’de yaşanan ekonomik krizin süreciyle ilgili varsayımları, “Dip Kuramı” ile açıklanmaya çalışılıyordu.
Anımsatma fayda var.
DİP KURAMI NE?
Kapitalist iktisatta yaşanan krizin belli kademelerinde kimi uzmanlar “dibe vurulduğunu, çıkışın başlayacağını” savlarlar. Tabandan kastedilen şey; deniz, göl yada havuz üzere su birikintilerinin en alt noktasıdır. Suya batmış kişi tabana ulaştığında, ayaklarını yere vurarak aldığı güçle su üstüne çıkabilir.
Krizden çıkışı buna nazaran açıklayan ekonomistler, en önemli dört mümkünlük üzerinde dururlar;
Birinci mümkünlük; süratle tabana giden ve tabana vurduğunda da süratle üst çıkan bir kişi üzere iktisatların krizleri süratle atlatmasıdır. Buna V tabanı toparlanma deniliyor. Ekonomik kriz, makul bir bölge ya da alt kesimle sonlu olarak ortaya çıkmışsa durum bu türlü olabilir.
İkinci mümkünlük da; taban derin ve daha yayvan, hatta bataklık olabilir. Bu durumda, tabana vuran kişinin su üstüne çıkması kolay olmayabilir. Tabanda kalma uzun olabilir ve yardıma gereksinme ortaya çıkabilir. Buna U tipi toparlanma ismi verilir. Ekonomik kriz, ülke çapında ya da bütün bölümleri kapsayacak biçimde olursa, motamot kişinin bir yardımla dışarı çıkarılması üzere iktisada dıştan takviye gerekebilir.
Üçüncü mümkünlük; tabanın girintili çıkıntılı olmasıdır. Kişi tabana vurduğunda hafif bir sıçrama yapabilir. Lakin tekrar tabana düşebilir. İnişli çıkışlı bir seyir vardır. Kurtuluş için yardıma gerek duyulur, fakat tabandan çıkmak kolay değildir. Buna çift V taban deniliyor.
Dördüncü mümkünlük ise; tabana vuran kişinin su üstüne çıkmasının epeyce uzun vakit alacağı formunda tabir edilen ekonomik krizdir. Buna da L tipi taban deniliyor.Sonuç ekonomik çöküş olabilir.
***
Türkiye de bir mühlet Mehmet Şimşek idaresiyle kapitalizmin özüne hiç dokunmaksızın tabandan çıkmaya çalışıyor.
Neler yapılıyor?
Sıcak para girişi için gerekli ortam sağlanıyor
Kamucu ekonomistler;”sıcak para(Hot money)ile yabancı tasarruf sahipleri muhakkak bir müddet için ihtiyaç duymadıkları birikimlerini ulusal parasına yüksek oranda faiz veren ülkemizdeki yatırımlarda kullanmaya başladılar.
Ellerindeki dövizi, ülkemizin parasına çevirerek Hazine bonosuna, Borsa’daki bir pay senedine ya da bir banka hesabına yatırıyorlar. Böylelikle Türkiye’ye sıcak para girmiş oldu. Döviz girişi,kurları olması gereken seviyenin altında tuttu ve bir müddet ulusal paramız pahalandı.
Konunun bam teli burada başlayacak üzere gözüküyor. Yabancı tasarrufçuların, parasına gereksinme duyduğunda ya da siyasi ve ekonomik istikrarsızlık ortaya çıktığı takdirde yatırımını dövize çevirerek parasını kendi ülkesine götürme mümkünlüğü yüksek üzere gözüküyor .
Bu kere döviz kurları, olması gerekenin üstüne çıkabilir. Kurlardaki bu iniş çıkışlar ekonomik dengesizliklere ve enflasyon oranının yükselmesine yol açabilir. Sıcak paranın girişiyle ulusal paranın değerlenmesi ihracatçıların ve turizmcilerin karını azaltır.
Ancak daha ötesi, “Ülke çok daha yüksek seviyede merkez ülkelerin siyasi,sosyal ve ekonomik kontrolüne girebilir” diyorlar.
Bırakınız kamucu ekonomistleri, milletlerarası kredi derecelendirme kuruluşu S&P Küresel Kıdemli Yöneticisi Frank Gill üzere kapitalist babalar bile sıcak paranın 2025’te Türkiye’yi terk edebileceğini belirtiyorlar. (Bakınız: Haber Merkezi Sözcü Gazetesi.10 Haziran 2024 )
Emeği ile geçinenlerin fiyatları enflasyonun altında tutuluyor
Ücretler artırılmadığı için emek bölümünün alım gücü düşmüş durumda. Enflasyonun bedelini de çok geniş manasıyla emek kesitinin ödediği çıplak bir gerçek olarak ortada. 10 bin TL ile geçinmeye çalışan emekli, taban fiyatlı, çay ve buğday üreticileri ve borçlarını ödeyemeyen dünya kadar insan var.
İnsanlar, değil ay sonunu, yarını bile planlayamıyor.
Adaletsiz bir vergi tertibi uygulanıyor
Vergilerin büyük bir çoğunluğu dolaylı vergilerden alınıyor, bu oran yüzde 70’e erişmiş durumda.Bu şu manaya geliyor, fabrikatör ile emekçi tıpkı seviyede vergi ödüyor. Bir diğer deyişle fakir kesitlerden varsıl kesitlere kaynak transferi yapılıyor.
Tarımsal üretim için aile işgücü temelinde küçük ve orta ölçekli tarım işletmeleri gereğince desteklenmiyor
Bunun sonucu olarak ziraî üretim kişi başına artmadığı için ülke kırmızı etten tahıl ve baklagil eserlerine kadar ithalatçı bir ülke durumuna düşmüş, tarımda bağımsızlık yitirilmiş. Para kazanamayan çiftçiler ziraî üretimden vazgeçmeye başlamışlar. Tarım kesiti, gençlerin kente göç etmesiyle yaşlı sayılan insanlara kalmış.
Yoksullar için sadaka iktisadı uygulanıyor
Sadaka iktisadı sonunda yoksulluk o denli bir basamağa gelmiş ki bırakınız ucuz ekmek ve et kuyruklarını, lokal örgütler halk lokantaları açmış. Bazıları buna “dayanışmanın erdemi” diyor. Elbette hoş. Fakat bu durum, bir yandan geldiğimiz bu noktanın ne kadar katlanılmaz ve utanılması gereken bir görünüm olduğunu göstermiyor mu?
Şimdi geldiğimiz noktada sorulacak soru şu?
Acaba bu durum dışa bağımlı bir kapitalist iktisadın sonucu olabilir mi?
Bu kapsamda artık “Kapitalist sistemin tekelleşmeyi, tefeciliği, manipülasyonu, üretim, emek ve ticaretten daha çok, paradan para kazanmayı ödüllendirdiğini, yoksulu daha da yoksullaştırdığını, zalimi güçlendirdiğini, bu sistemin kederlere derman olamayacağını, insanlığa refah, huzur ve adalet getirmeyeceğini” söylesem ne dersiniz?
Bu olumsuz durumdan kamu yüklü bir iktisatla çıkış yolları aramak gerekli değil mi?