Özer Kavak yazdı…
Düşük gelirli ülkelerde kullanılmak üzere, ayrıyeten kriz vakitlerinde, açlık ve kıtlıkla çaba için yapay besinlerden bahsedildiğini duymuşsunuzdur.
Örneğin açlığa tahlil olarak, gelecekte tek hücreli mikroorganizmaların denetimli ortamlarda çoğaltılıp protein ve kalori ihtiyaçlarını karşılayabilmek için yapılan çalışmalar, hatta üretilmiş, satışta olan eserler.
Ya değerlendirilemeyen kimi bitkisel ve hayvansal atıkların böcek larvalarına (kurtçuklara) yahut çekirgelere yedirilip, bu canlılardan protein ve yağ eldesi tiksindirici mi geliyor?
Bugün mezbahalardan elde edilen birtakım hayvansal çıktıların (kemik, deri, yenmeyen akciğer üzere organlar, tavuk gagası ve ibiği üzere parçaların) evcil hayvan yemlerinin yanı sıra balık ve tavuk yemine, hatta küçükbaş ve büyükbaş yemlerine katılması hakkında ne düşünüyorsunuz?
Topraksız tarıma ne dersiniz? Steril bir ortamda yalnızca su içine katılan besin hususlarıyla büyüyüp eser veren bitkiler aslında parlak bir fikir üzere duruyor değil mi? Bebekliğinden başlayıp bir insanı yalnızca kola, un, patates kızartması (şeker, yağ ve karbonhidratlar) ve tavuk kıyması(protein) ve marul(vitamin mineral) ile beslerseniz ortaya hangi sıhhat meseleleri sorunlar çıkar? Pekala bir bitkiye ömrü boyunca yalnızca “gereksinim duyduğu besinleri suya karatak” verirseniz, elde edeceğiniz eser edeceğiniz hakikaten domates, çilek ya da hıyar mıdır?
Eğer uzay seyahatleri, uzayda kolonileşme kelam hususuysa, büyük savaşlar, kıtlıklar, krizler ve afetler sırasında ve sonrasında hayatı desteklemek istiyorsak, bu çalışmalar gerekli, kıymetli ve çok bedelli. Hatta bu alanlarda uzmanlığın ve üretim yeteneğinin, yakın gelecekte büyük ihracat getirisi olacağı da çok açık.
Ancak, “Bu ülkenin insanlarını beslemek için tarım topraklarımız yahut üretim gücümüz neden yetmiyor?”, “Acaba beslenebilmek için bitkisel ve hayvansal üretimin hududuna mı geldik de, yapay besinler konusu bu kadar gündemde?” üzere soruları soran yalnızca bir azınlık ve bu sorulara sahiden karşılık verebilecek pek az insan var.
Bir evvelki yazıda anlatıldığı üzere, endüstriyel/konvansiyonel/yeşil devrim/modern diye isimlendirilen tarım ve hayvancılık modelimiz sürdürülemez, insanlığa, tabiata ve dünyaya ziyan veriyor, neredeyse tümüyle yanlış. Zira konvansiyonel tarım ve hayvancılık toprağı bir meta, yalnızca bir “yetiştirme ortamı” olarak görüyor. Bitkisel ve hayvansal üretimde her şeyi denetim altında tutmaya çalışıyor.
Hayvansal üretimde canlı ile uğraştıklarından meselelere teknoloji ile buldukları neredeyse her tahlil, daha büyük sıkıntılara yol açıyor ve üretimi daha değerli hale getiriyor. Tüm hayvanlar bir ortada, hareket etmeden suya ve besine ulaşabilmeli vb. Halbuki hayvanların yürüyerek yemek istedikleri şeyi bulup, yemek üzere doğal davranışlarının olduğu çoktan unutulmuş üzere.
Bitkisel üretimde de durum tıpkı. Toprak, canlılığın ürettiği bir yapı ve içinden ömür fışkırıyor. Meğer üreticiler, topraktan tüm mümkün zararlıları izole etmeye çalışıyorlar. Bunu yaparken tüm canlılığı ve barındığı toprağı öldürüyorlar. Fakat tabiat ve ömür geri geliyor ve daima kazanıyor, yeni denetim edilemeyen faktörler (mutasyona uğramış mikroorganizmalar), bitkiye yahut eserlerine ziyan veriyor ya da toprak, toprak olma niteliğini kaybettiğinden üretim yapılamıyor.
Üretici günün sonunda çıkarının neredeyse tamamını ya finans, ya güç, ya tohum, ya kimya, ya da ziraî makine sanayi devlerine aktarıyor. Bu dev şirketlerin sahipleri kim? Dünya siyasetindeki tesirleri ne? Şaşırdık mı? Sizce bu adamların gelecek için planı ne?
Bugünkü konvansiyonel tarım ile tüm insanlığa bu derece ziyan vermiş bu küme, tahlil olarak, “bitki ve hayvan üzere karmaşık canlılardan eser elde etmeye çalışmak yerine, denetimli ortamda kolay yapılı canlıları kullanarak (tek hücreliler, böcekler, algler), insan için yapay zeka soslu bol ve ucuz besin üretmeyi” öneriyorlar. Hem ucuz, hem çok hem yeterli para kazanma öyküsünü satıyorlar. Hele bir de çiftliklerini, topraklarını terk etme arifesindeki üreticiler, son sermayeleriyle lisanlı lokal üretim yapar ve tüm finansal riskleri üstlenirlerse, daha da yararlı olacak, önü açık, rekabetsiz bir alan. Bol ve ucuz buğday, mısır, glikoz şurubu… Bu öykü bir yerlerden tanıdık geliyor. Tekrar hatırlıyorum, “buğday krizi” başlıklarını okuduk Rusya-Ukrayna savaşı sırasında.
Yurt dışında ”iyi(!)” bir tarım fuarına giderseniz, tam olarak bizi ne beklediğini görürsünüz. Yapay zeka takviyeli yönetişim sistemleri, şoförsüz dev tarım makineleri, mühlet müddet, ilaçlaya gübreleye öldürülmüş toprakta bile eser veren yahut gün yüzü görmeden büyüyen değiştirilmiş tohum yahut damızlıklar. Tabi ki tıpkı sistemin sattığı kimyasalların/ilaçların kullanılması ve tükenmekte olan yer altı sularının kalanının da çekilip bol su verilmesi şartıyla. Verimsiz ve astarı yüzünü geçer maliyet ile “devrimci teknolojilerin kullanıldığı” atık bertaraf ve atıktan mucizevi güç üretim sistemleri.
Gereken arazi büyüklüğüne, sermayeye sahipseniz, kazanabilmek için kontratlı tarım yapmalı, alım garantisi almalı, eseri sigorta ettirmelisiniz. Etraftaki suyu, havayı zehirlemek, GDO’lu tozlaşma ve çiftleymeyle, coğrafyaya ahenk sağlamış olan çeşit ve ırkları da umursamamalı, yer altı sularının tükenmesini de göz arkası etmelisiniz.
Yine de konvansiyonel tarım yetmeyecek. 10-15 yıl içinde üzerinde ve içinde canlı barındırma özelliğini yitirmiş, zehirlenmiş, tuzlanmış yerlerle, maddi manevi tükenmiş çiftçilerle, ormansızlık nedeniyle düzensizleşen ve azan yağışlarla, çok sıcaklık, kuraklık ve kıtlıklarla baş başa kalacağız. Hala üretilen eserler ise bugün beğenmediğimiz, tatsız, lezzetsiz şeyler olacak ve nüfusun büyük çoğunluğu da erişemeyecek.
Tam da bu vakit, konvansiyonel tarım nedeniyle toprak tüketilmiş, madenlerle yağmalanıp, tarım yapılamaz hale getirdikten sonra, bu “yapay gıda” modeli “son çare” olarak sunulacak, böylelikle insanlığı açlıktan ölmekten kurtaran büyük kahraman rolünde soyunacaklar. Toplumları kendilerine daha da bağımlı kılacak çözümlerle(!) geliyorlar.
Bahsedilenler çok distopik gelebilir lakin şu geçmiş örneğe bir bakalım.
1990’lı yıllarda Türkiye’de büyükbaş, küçükbaş besi çiftlikleri ve tavuk çiftlikleri büyük bir süratle çoğaldı. Kısa vakitte lisanslı ithal sığır, koyun, keçi ve tavuk çeşitleri çiftliklerde yerlerini aldılar (Türkiye’de Besin A.Ş. ismi ile yayınlanmış belgeseli internetten bulup izlemenizi tavsiye ederim). O yıllarda herşeye karşın kırsalda doğal yollarla beslenen tavuğa, kara sığır, boz ırk üzere merada beslenen mahallî çeşitlerin etine kentlerde ulaşmak mümkün idi.
Yıl 2024. Geçen 35 yılda doğal yollarla beslenmiş, yüzyıllardır melezlenerek Anadolu’nun iklim kurallarına ahenk sağlamış köy tavuğunun ya da kara sığırın etinin tadını hatırlayan kaldı mı? Son 10 yıldır kentlerde bu besinlere ulaşabiliyor musunuz? Yoksa sizin de tavuk diye aldığınız “şey” birkaç dakikada pişiyor, ağızda dağılıveriyor mu?
Kurulan besi çiftlikleri, et muhtaçlığını bir mühlet karşılayabildi fakat yem, ilaç, civciv yahut damızlık konusunda büyük tekellere bağımlı oldukları için birçoğu geçen 35 yılda kapandı gitti. Kalanlar, ithal çeşitlere, fabrika yemine, ilaç monopollerine bağımlı kalarak ayakta durmayı sermayeden yiyerek başardılar fakat kredi borçları nedeniyle ezilirken; et, süt ve yumurta fiyatları da, kısılan arz nedeniyle doğal olarak yükseldi. Tam “artık para kazanacağız” diye ümitlenen endüstriyel tarım gazisi üreticiler, hükümetin imtiyazlı birtakım şirketlerin et ithalatına müsaade vermesiyle ve süt alım fiyatlarını baskılaması nedeniyle battı yahut 2024’te, bugün batmanın eşiğinde.
Çözüm diye sunulan, kapalı ortamda ağır besicilik faaliyetleri, kimin elinde hangi siyasetlerle bu hale düştü? Yoksa model baştan yanlış mıydı?
Bu besinlerin nüfusun genelinde nasıl sıhhat meseleleri oluşturduğunu yahut bunun ülkeye olan maliyetini hesaplayabilen var mı?
Önümüzdeki yıllarda, bugün şikayet ettiğimiz konvansiyonel tarım eserleri bile, yavaş yavaş “lüks” haline gelirken, yapay besin, denetimli yapay ortamda ağır yetiştiricilik, parlatılan yıldız olacak (parasıyla para kazanmak isteyenler şimdiden bu teşebbüslerin paylarını satın almaya başladılar, melek yatırımcı oldular bile!). Yapay proteinler, yapay et, açlığa, kıtlığa, global ısınmaya, savaşa, nüfus artışına, denetimsiz göçlere, kaçak ve sığınmacı sorunu yaşayan ülkelere, sonrasında tüm dünyaya deva olarak sunulacak.
Borçlandırılmış, yoksullaştırılmış, mülksüzleştirilmiş ve kentlerde sıkışmış kalmış geniş kitleler, tarım ve hayvancılık yapmak, yine üretmek için artık kırsala da dönemeyecekler. Zira kırsalda yer alan tarım yerleri ya servet sahiplerinin eline geçmiş olacak, ya fiyatlarına erişilemeyecek, ya da konvansiyonel tarım ve yırtıcı madencilik uygulamaları nedeniyle tarım yapılamayacak derece zehirlenmiş ve yok edilmiş olacak. Tüm bunlardan uzak topraklar bulunabilse bile, şebekeden, güvenlikten, ulaşımdan, sıhhat ve eğitim üzere hizmetlerden mahrum olacak.
Münzevi hayatlar yaşamak isteyenler ile günümüzün romantik Robinson’ların bu şebekedan uzak hayatlarının belgesellerini izletecekler bize.
Hele bir de 2030 yılından evvel bitmesi, sonuçlanması beklenmeyen mahallî yahut topyekün savaşlar silsilesi başladığında, tüm bu distopik ve karanlık gelecek, çok daha süratli ve acı verici bir biçimde gerçek olacak.
Aklımızı başımıza toplamazsak, bu kadar geniş ve hoş topraklarda bize, böcek yedirecekler.
Biraz tespit soslu, yorum ve tahlil içeren birinci yazıdan sonra bu yazıda mümkün distopik geleceğe baktık. Artık tahlillere geçebiliriz.
